టాయ్ లెట్ కెళ్దాం రా!

గ్రామీణ ప్రాంతాలలో లెట్రిన్ అనే విధానమే కొత్త. అంగీకారం, నిర్మాణం, ఉపయోగం, జీవితంలో ఒక భాగంగా అలవాటు చేసుకోవడం వంటి చాలా క్లిష్టమైన మార్పుల దిశగా ఈ విధానాన్ని పరిచయం చెయ్యాలి. అంతేకాక ప్రజారోగ్యానికీ, శానిటేషన్ కీ గల సంబంధం వలన అత్యంత ఘోరంగా నష్టపోతున్న వీరికి ఆ సంబంధాన్ని తెలియజెప్పి ఈ personal behaviour ని మార్చడం ఒక పెద్ద ఛాలెంజ్.

అంతేకాక నీటికటకటతో తమతమవుతున్న పల్లెల్లో ఫ్లష్ పెడితే అది సమస్యాత్మకం అవుతుంది. అందుకే పోర్ ఫ్లష్ ద్వారా కేవలం నాలుగు లీటర్ల నీటితో పనయ్యే విధానం పరిచయం చెయ్యబడింది. 45 డిగ్రీ టాయ్ లెట్ ప్యాన్ ద్వారా ప్రవాహవేగం పెరిగి త్వరగా శుద్ది అయ్యే మార్గం లభించింది.

పట్టణాలలో ఈ సమస్య యొక్క రూపం వేరు. ఇక్కడ అది మానసికత సమస్యగా కాక ఒక పరిపాలనా సమస్యగా పరిచయమౌతుంది. ఇల్లీగల్ నివాసం, భూమి, నీటి సరఫరా వంటి విషయాల నేపధ్యంలో(మురికి వాడల్లో) స్లమ్ శానిటేషన్ ఎప్పుడూ ఒక రాజకీయ సమస్యే.

సాంకేతిక పరంగా పెద్ద పట్టణాల్లో ఫ్లష్ టాయిలెట్లు ఉపయోగించక తప్పదు. ఎందుకంటే ఆ మాత్రం నీళ్ళు వాడకుంటే మొత్తం సూయరేజ్ లైన్లు చోక్ అయ్యి మలం ట్రీట్మెంట్ ప్లాంట్ వరకూ చేరక అదొక ప్రజారోగ్య సమస్యగా పరిణమిస్తుంది. చిన్నపట్టణాల్లో సెప్టిక్ ట్యాంక్ టెక్నాలజీ ఉపయోగించబడుతున్నా అది కాలాంతరంలో ప్రమాదకారిగానే అవుతుంది. అది నిండిపోయిన తరువాత ఎలా క్లీన్ చేస్తారు నుంచీ దాని rehabilitation వరకూ ఈ టెక్నాలజీవలన అన్నీ సమస్యలే. అందుకే సంపూర్ణ పారిశుధ్య ఉద్యమం మొకటి భారతదేశంలో మొదలయ్యింది.

ఈ విషయంలో ప్రాంతాలవారీగా డైవర్సిటీ ఆఫ్ అప్రోచ్ ఉంది. భారతదేశంలో ఈ కార్యక్రమం పశ్చిమ బెంగాల్ లో ఒక రకంగా జరుగుతుంటే బీహార్ లో మరో రకంగా అమలు చెయ్యబడుతోంది. తమిళనాడు మా విధానం వేరంటోంటే మహరాష్ట్ర కమ్యూనిటీ లెడ్ శానిటేషన్ అని కొత్త పంధాలో నడుపుతున్నారు. గుజరాత్ రాజస్థాన్ లు నీటి అవసరం లేని డ్రై టెక్నాలజీని అభివృద్ధి చేస్తుంటే కేరళ మా అవసరాలకు ఎకోశానిటేషన్ బెస్ట్ అంటున్నాయి. అంధ్రప్రదేశ్ మా ఇంజనీర్లు కట్టించిందే టాయ్ లెట్ అంటుంటే మీ ఇష్టమొచ్చిన మోడల్ ఎంచుకోండని కర్ణాటక చెబుతోంది.

సంపూర్ణ పారిశుధ్య ఉద్యమంలోని అందమే భిన్నత్వం,వైవిధ్యం. ప్రభుత్వ విధానాలు కాకుండా ప్రజల మనోభావాలే కేంద్రంగా అమలయ్యే కార్యక్రమం. అందుకే ఈ కార్యక్రమంలో గైడ్ లైన్స్ ఉన్నాయేగానీ ఖచ్చితమైన రూల్స్ లేవు. ఇదొక పారిశుద్ధ ఉద్యమం. నిర్మల్ గ్రామ్ పురస్కార్ లాంటి సామూహిక బహుమతుల్ని రాష్ట్రపతి చేతుల మీదుగా గ్రామ సర్పంచులు అందుకునే విన్నూత్నమైన కార్యక్రమం. ఇది టాయ్ లెట్ నిర్మాణానికి పరిమితం కాకుండా పరిసరాల పరిశుభ్రతకు, సమగ్ర గ్రామీణ శుభ్రతకూ ఆలవాలమౌతున్న కార్యక్రమం.

దీని గురించి పట్టణాల్లో ఉండేవాళ్ళకు తెలియకపోవచ్చు. కానీ ఇదొక ఉద్యమం. సామాజిక విప్లవం. 2012 కాకపోయ్యినా 2015 లోపు మన దేశం బాహ్యమలరహిత, శుభ్రమైన దేశంగా మారుతుంది. అది ఒక గౌరవప్రదమైన ముందడుగు. కోట్లాది ప్రజలు ముఖ్యంగా మహిళలు సిగ్గుపడకుండా కాలకృత్యాలు తీర్చుకునే అందమైన శుభోదయాలకు తొలిపిలుపు.

****