పాఠకుడు - విమర్శకుడు - బ్లాగులు

"నాలో పాఠకుడూ, సాహితీ విమర్శకుడు వేరు వేరు కాదు" అన్నారు కొత్తపాళీ గారు.

నిజమే. విమర్శకుడు కూడా మొదట పాఠకుడే. చదివేదీ ఆ మనిషే, విమర్శాత్మకంగా విశ్లేషించేదీ అదే మనిషి. కానీ "ఉద్దేశాలు" వేరువేరు. బహుశా అదే వారిద్ధరినీ ఒకే మనిషి నుంచీ ఇద్దరిగా విడదీస్తుందని నా ఆలోచన.

విమర్శకుడెప్పుడూ సగటు పాఠకుడికన్నా ఒకపాలు భిన్నంగానే ఉంటాడు. విమర్శకుడి ఉద్దేశం కేవలం చదవటం కాదు. చదివే పాఠకుడికి మార్గనిర్దేశన చెయ్యడం. ఒక పుస్తకాన్ని ఎలా చదవాలో చెప్పడం. అలా చెప్పాలంటే కొంత నిర్ధిష్టమైన జ్ఞానం - చరిత్ర ఉండాలి. దానికి తగిన భాష ఉండాలి. కొన్ని కొలతలూ, కొలమానాలూ, ధృక్కోణాలూ,సిద్ధాంతాలూ, నియమాలూ తెలిసుండాలి. అలా ఒకస్థాయిలో తెలిసిన క్షణాన విమర్శకుడు పాఠకుడిగా "మాత్రమే" ఉండజాలడు. He/She becomes a 'critical reader' from that point in time. అదే పైత్యం మరికొంత ముదిరితే పూర్తిస్థాయి విమర్శకుడు అవుతాడు. దాన్నే వృత్తి చేసుకుంటే professional critic అవుతాడు.

నాకు సినిమా పిచ్చిపట్టిన కొన్నాళ్ళకు మా అన్నయ్యతో కలిసి ఒక సినిమాకెళ్ళాను. సినిమా ముగియగానే "సినిమా ఎలా ఉంది?" అని మా అన్నయ్య అడిగిన పాపానికి, ఆ మూడు గంటల సినిమా గురించి మరో మూడు గంటల విశ్లేషణ చేసిపారేసాను. అప్పుడు మా అన్నయ్య సందేహంగా "ఇన్ని ఆలోచిస్తూ నువ్వు నిజంగా సినిమాని ఎంజాయ్ చేశావా?" అనే ఒక యక్షప్రశ్న సంధించారు. చాలా సహేతుకమైన ప్రశ్న. అప్పుడు నేను సమాధానం చెప్పలేకపోయాను. కానీ బహుశా ఇప్పుడు ఆ ప్రశ్నకు సమాధానం ఉందనుకుంటాను. ‘ప్రేక్షక విమర్శకుడు’ "ఎంజాయ్" చేస్తాడు. కానీ కేవలం చూసి రసస్పందన పొందడంతో వదిలెయ్యకుండా, అదే సమయంలో విమర్శనాత్మకంగా విశ్లేషిస్తూ ఎంజాయ్ చేస్తాడు. సాధారణ ప్రేక్షకుడికన్నా ఒకపాలు భిన్నంగా ఆ work of art ను అనుభవించి ఆనందిస్తాడు. అదే పాఠకవిమర్శకుడికీ వర్తిస్తుంది.

విమర్శకు కొన్ని తూనికలూ,కొలమానాలూ,పద్ధతులూ,శాస్త్రీయతా ఉన్నా చిట్టచివరకూ objectivity మాత్రం ఉండదు. అక్కడే వస్తుంది తేడా అంతా. ఒకే మూసలోంచీ విమర్శను నేర్చుకొచ్చిన విమర్శకుల్లోకూడా, ఒక పుస్తకం గురించి ఏకాభిప్రాయం కుదరకపోవడం సాధారణం. ఒకే కొలమానం వాడినాకూడా భిన్నంగా విశ్లేషించడం సర్వసాధారణం. ఇలాంటి వాతావరణంలోకూడా, ఇంత భిన్నమైన స్వరాలకు అవకాశం ఉన్నాకూడా "ఇలా ఉంటేనే ఉత్తమం. లేకుండే మధ్యమం లేక అధమం" అనే జడ్జిమెంటులు ఎలా చెల్లుతాయి అనేది చిదంబర రహస్యం. దాని గురించి చర్చించినా పెద్ద ఉపయోగం లేదు.

పాఠకుడి సహజ స్పందనకు సాహితీ విలువలేని, పాఠక-విమర్శకుడికి సాహితీ విమర్శలో స్థానం లేని, విమర్శకుల్లో సమన్వయం లేని ఈ నేపధ్యంలో, పరిణితి చెందిన సాహితీవాతావరణాల్లో "reader-response criticism" చాలా ప్రాధాన్యతను సంతరించుకుంది. పాఠకులే తగ్గిపోతున్న మన తెలుగులో పాఠకస్పందనని బేరీజుచేసే పరిశోధనలు లేవు సరికదా, కాస్తోకూస్తోగా ఉన్న "పాఠక-స్పందనవిమర్శ" విమర్శకుల కరుడుగట్టిన ప్రమాణాల మధ్య పరిమళించకుండానే వాడిపోతోంది. ఇక తెలుగు సాహిత్యానికి మిగిలిందల్లా రచయితలూ-విమర్శకులూ మాత్రమే. స్పందించే పాఠకులూ, స్పందనను చెప్పగలిగే పాఠకవిమర్శకులూ లేకుండా ఎంత కాలం సాహిత్యం నడుస్తుంది? కేవలం రచయితా - విమర్శకులతో సాహిత్యం ఎంతకాలం పరిమళిస్తుంది? అవి సమాధానం లేని ప్రశ్నలు. కానీ ప్రశ్నించాల్సిన విషయాలు.

ఈ తెలుగు సాహితీ కలికాలంలో కమలంలా వికసించిందే బ్లాగుల్లో "పాఠక-స్పందనవిమర్శ"లు. ఇక్కడ నచ్చిందీ, నచ్చందీ అచ్చంగా చెప్పెయ్యొచ్చు. ఆపేవాడూ అడ్డుచెప్పేవాడూ, హద్దులు నిర్ణయించేవాడూ ఎవరూ లేరు. ఇదే మూసలో నువ్వు కథను చూడాలి, నవలను చదవాలి, కవితల్ని ఆస్వాదించాలి అని నిర్దేశించేవాళ్ళు తక్కువ. అలా ఎవరైనా నిర్దేశించినా పట్టించుకోకపోవడమో, పక్కకు తప్పుకెళ్ళడమో లేక ఏదో ఒక వివరణ ఇచ్చుకోవడమో మనచేతిలో పని. ఏదోఒక స్థాయిలో informed readers ఇక్కడ ఉంటారుకాబట్టి ఇంతకు మించిన ప్రజాస్వామిక సాహితీవిమర్శ మరెక్కడా కుదరదు. ముఖ్యంగా రచయిత తెలుసనో లేక విమర్శిస్తే ఏమనుకుంటారనో మొహమాటపడో, భయపడో మసిపూసి మారేడుకాయ చెయ్యనఖ్ఖరలేదు. When you have nothing to lose, there is nothing to fear for అనే సూత్రం ఇక్కడ వర్తిస్తుంది.

అయినా, ఒక రచయితకు ఆత్మతృప్తి సహృదయుడైన పాఠకుడి విమర్శలో లభిస్తుందేతప్ప ఒక విమర్శకుడి జడ్జిమెంటులో కాదనేది నా అభిప్రాయం. బ్లాగుల్లో ఆ direct interface లభిస్తుంది. అప్పుడప్పుడూ విమర్శల్లో సూటిపోటి మాటలూ, ఎత్తిపొడుపులూ తప్పవు. ఎంతైనా మన ప్రజాస్వామ్య స్ఫూర్తి కొంచెం "అతి"కదా!

ధియరీ అంతా తిరిగొచ్చి అసలు కథకొస్తే, "పాఠకుడూ, సాహితీ విమర్శకుడు వేరు వేరు కాదు" అన్నా,అనుకున్నా ‘కేవలం పాఠకుడు’ - ‘కేవలం విమర్శకుడు’ మధ్యలో "పాఠకవిమర్శకుడు" ఒకడున్నాడు. వాడు ఛస్తే ఊరుకోడు. పాఠకుల్ని కేవలం పాఠకులుగా ఉండనీడు.

పాఠకుడు స్పదనకు ప్రతిస్పందనని, ఉత్తేజానికి ఉద్వేగాన్నీ, వివరణల్లో విషయాన్నీ, విషయంలోతులో స్ఫూర్తినీ వెతుక్కుంటాడే తప్ప విమర్శకుడిలా పోటీలు నిర్వహించడు. విమర్శకుడు చదువుతున్న పుస్తకాన్ని తనకు తెలిసిన జ్ఞానంతో పోటీపడమంటాడు. అప్పటికే నిర్ధారింపబడిన మూసలతో పోరాటం చెయ్యమంటాడు. "ఉన్నతం" అని అప్పటికే నిర్ణయించుకున్న శైలి, శిల్పం,రీతి,రివాజు (critical traditions)లతో కత్తులు దూసి రచయిత "స్థాయి"ని ప్రశ్నిస్తాడు. అలా ప్రశ్నించడం ద్వారా తన అవగాహనను స్థాపించి ఆధిపత్యాన్ని నిలబెట్టుకుంటాడు. ఆ ఆధిపత్యాన్ని అడ్డంపెట్టుకుని పాఠకుడ్ని సాధికారకంగా నిర్దేశించాలని చూస్తాడు.ఇక్కడ ఉద్దేశం పాఠకుడ్ని నిర్దేశించడం వరకైతే ఫరవాలేదు. కానీ అప్పుడప్పుడూ విమర్శకులు తమ ఆధిపత్యాన్ని రచయితపైనా, పాఠకుడి భావాలపైనా రుద్దాలని చూస్తారు. అది బహుశా సహజం కూడా. అక్కడే సమస్య మొదలౌతుంది.

"పాఠకవిమర్శకుడి" ఉద్దేశం, స్ఫూర్తి అది కాదు. ఒక విధంగా చూస్తే విమర్శకుడు యజమాని అవ్వాలని ప్రయత్నిస్తే పాఠకుడు పుస్తకానికి దాసొహం అంటాడు. కానీ పాఠకవిమర్శకుడు రచయితకు/పుస్తకానికీ సమస్థాయిలో నిల్చి ఒక అర్థవంతమైన చర్చకు ప్రయత్నిస్తాడు. This is more of an equal relationship in that sense. ఇక్కడ దాసోహం, ఆధిపత్యం రెండూ లేవుకాబట్టి "విశాలత్వానికి" అవకాశం ఉంది. ముఖ్యంగా ఇతర పాఠకుల ధృక్కోణాల్ని సహానుభూతితో (సానుభూతి కాదు), సమగౌరవంతో, సహృదయతతో చూసే అవకాశం ఉంది. రచయితతో సమానులుగా ప్రవర్తిస్తున్నాం గనక స్నేహభావానికి ఆస్కారముంది.

కాబట్టి Let's be democratic. But still responsible. Let's be critical. But still be resiprocative. సాహిత్యాన్ని ప్రజాస్వామికం చేసే మహత్తర ప్రక్రియగా బ్లాగులున్నప్పుడు వాటిని పాతమూసల్లో కుదించడానికి ప్రయత్నించడంకన్నా, ఎంత సృజనాత్మకంగా వాటి బాధ్యతల్ని విస్తరించాలి అని ఆలోచించడం ముఖ్యం.

****